Công trình Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh do KTS. Trần Hoàng Hải Nam chủ nhiệm dự án thực hiện (trong thời gian giữ chức vụ Phó Giám đốc Trung tâm Kiến trúc Cảnh quan và Môi trường xây dựng – Viện Quy hoạch Đô thị và Nông thôn Quốc Gia). Dự án với tổng mức đầu tư 240 tỷ, quy mô 500 chỗ được thiết kế trên khu đất thuộc Khu thủy tổ Quan họ. Công trình được thiết kế với ngôn ngữ kiến trúc đương đại, lồng ghép các yếu tố chi tiết truyền thống, là nơi biểu diễn quan họ trong nhà, ngoài trời và trên mặt nước.
Vượt qua Vòng thi tuyển với sự tham gia của 17 đơn vị Quốc tế, nhóm thiết kế đã dành được Giải Nhất trong cuộc thi thiết kế Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh, đồng thời được lựa chọn là Đơn vị triển khai toàn bộ giai đoạn Thiết kế cơ sở và Thiết kế bản vẽ thi công cho công trình.
Công trình sử dụng vốn ngân sách của Nhà nước, vì vậy trong quá trình thiết kế cần có sự tham gia đóng góp ý kiến của nhiều bên liên quan, bao gồm các Cơ quan quản lý, tỉnh Bắc Ninh, các Hội nghề nghiệp cùng các Chuyên gia. Đơn vị tư vấn cần phải tìm ra giải pháp có thể đáp ứng được rất nhiều yêu cầu từ các bên. Câu hỏi đặt ra là trong một bối cảnh quần thể Thủy tổ Quan họ – một không gian cổ kính của làng Diềm, Bắc Ninh thì chúng ta sẽ thiết kế một công trình theo phong cách truyền thống (khai thác các cấu trúc đình, đền, chùa và các công trình thể hiện ngôn ngữ thiết kế địa phương) hay là đưa ra một phương án thiết kế hoàn toàn hiện đại, bắt nhịp với xu hướng thiết đương đại của thế giới? Đó là hai xu hướng, hai luồng ý kiến trái chiều từ phía địa phương cũng như hội đồng chuyên gia.
Để giải quyết một cách trọn vẹn vấn đề trên, đơn vị tư vấn đã có rất nhiều trăn trở và đi đến quyết định đưa ra một phương án thiết kế kiến trúc hiện đại thể hiện hơi thở của thời đại, tuy nhiên các cấu trúc và chi tiết được lấy cảm hứng từ các cấu trúc và chi tiết trong các kiến trúc truyền thống.
Như KTS Tange Kenzo đã nói “Đã đành, truyền thống mãi là viên ngọc quý, nhưng muốn kế thừa truyền thống thì theo tôi KTS cần phân nhỏ nó ra, để rồi kết lại thành chuỗi hạt mới.” Và từ đó, lấy cảm hứng từ một cấu trúc của mái đình truyền thống, công trình hiện lên như một mái đình đương đại tạo nên một thiết kế hoàn toàn hiện đại nhưng lồng ghép trong đó là những cấu trúc và tỷ lệ thân thuộc của kiến trúc bản địa, truyền thống.
GIẢI PHÁP MẶT ĐỨNG
Toàn bộ mặt ngoài của công trình sử dụng giải pháp thiết kế Double Skin (Thiết kế hai lớp) nhằm gia tăng hiệu quả, tiết kiệm năng lượng cho tòa nhà và tối ưu hiệu suất cho hệ thống điều hòa đối với các công trình công cộng; đồng thời tạo ra thiết kế lam lớp cho mặt đứng. Mặt đứng với các họa tiết trang trí cắt CNC (sử dụng vật liệu Cemboard) để tái hiện lại họa tiết của chiếc nón Ba Tầm – một trong những biểu tượng của văn hóa Quan họ.
GIẢI PHÁP KẾT CẤU
Công trình có một giải pháp kết cấu khá đặc biệt. Để tạo thiết kế vòm cong dài 60m và không gian vượt nhịp khẩu độ lớn cho phòng khán giả, đơn vị tư vấn đã đưa ra giải pháp dầm sàn ứng lực trước với biện pháp thi công khá phức tạp (hệ thống giàn giáo để ghép coppha cao tới 11m). Bên cạnh đó là các hệ thống “thang treo” trong nội thất không sử dụng cột chống nhằm tạo nên hiệu ứng ấn tượng trong nội thất của không gian khánh tiết.
GIẢI PHÁP CÔNG NGHỆ
Bên cạnh việc tối ưu hiệu quả sử dụng năng lượng (giải pháp Double Skin – Thiết kế hai lớp và một loạt các giải pháp đề xuất khác) nhằm tối ưu việc sử dụng hệ thống điều hòa trong công trình, ĐVTV có các giải pháp trong việc triển khai giai đoạn Thiết kế cơ sở và Thiết kế thi công. Nhà hát có kết cấu ba chiều vô cùng phức tạp vì vậy không thể sản xuất bản vẽ bằng công cụ vẽ ghi truyền thống như AutoCad, mà phải sử dụng công nghệ BIM (toàn bộ hồ sơ được triển khai bằng phần mềm Revit để quản lý bản vẽ một cách hiệu quả, trực quan cũng như đảm bảo việc phối hợp với các bộ môn Kết cấu, MEP… không gặp xung đột. Và trong quá trình thi công, đơn vị thi công có được nhiều bản vẽ 3D từ Revit để hình dung không gian phức tạp do sự biến điệu về kết cấu sinh ra trong Nhà hát.
GIẢI PHÁP NỘI THẤT
Hệ thống ghế ngồi được ĐVTV mạnh dạn đề xuất điều chỉnh cách bố trí để đặt giữa hai ghế ngồi là một bàn trà, đây là giải pháp vô cùng táo bạo và khác biệt trong cách thiết kế các không gian nhà hát, rạp chiếu phim; nhưng với sự lập luận chắc chắn từ phía tư vấn đã thuyết phục được chủ đầu tư thực hiện ý tưởng trên. Bên cạnh đó, thay vì hệ thống ghế ngồi hiện đại, Tư vấn đề xuất giải pháp sử dụng ghế Đồng Kỵ – một trong những sản phẩm nội thất từ làng nghề truyền thống của Bắc Ninh và được ĐVTV thiết kế theo ngôn ngữ đương đại hơn, một cách nào đó góp phần giới thiệu với du khách trong và ngoài nước biết đến các chất liệu và sản phẩm của làng nghề cùng của Nhà hát được thiết kế theo hình thức không gian kết hợp cả trong nhà và ngoài trời. Để thực hiện ý tưởng này, ĐVTV tạo ra một khu vườn mở trên mái mô phỏng lại cấu trúc âm học của một thùng đàn để người nghệ sĩ có thể hát mộc, khôngcần thiết bị âm thanh nào nhưng vẫn tạo ra độ vang và một lượng khán giả lớn vẫn nghe được rõ ràng. Đây là một trong những điểm nhấn chính tạo ra sự khác biệt cho công trình Nhà hát. Để giải quyết một trong những vấn đề rất lớn hiện nay đối với các công trình công cộng sử dựng vốn ngân sách là hiệu quả hoạt động chưa được tối ưu. Do đa phần các công trình đều sử dụng không gian lớn và mỗi khi có sự kiện đều phải sử dụng hết công suất của công trình kể cả trường hợp số lượng khách tham quan không nhiều gây tiêu tốn nhiều năng lượng sử dụng gây lãng phí. Vì vậy ĐVTV đề xuất thêm một không gian phòng hát quy mô nhỏ được bố trí phía trên cùng của Nhà hát được thiết kế theo hình thức không gian kết hợp cả trong nhà và ngoài trời. Để thực hiện ý tưởng này, ĐVTV tạo ra một khu vườn mở trên mái mô phỏng lại cấu trúc âm học của một thùng đàn để người nghệ sĩ có thể hát mộc, không cần thiết bị âm thanh nào nhưng vẫn tạo ra độ vang và một lượng khán giả lớn vẫn nghe được rõ ràng. Đây là một trong những điểm nhấn chính tạo ra sự khác biệt cho công trình Nhà hát.
CHIẾN LƯỢC CẢNH QUAN
Với tham vọng không chỉ tạo ra một khu vườn quanh nhà hát mà đơn vị tư vấn mong muốn tái hiện lại cả một “Không gian Văn hóa Quan họ” trong quần thể Thủy tổ Quan họ Bắc Ninh. Bởi Văn hóa Quan họ không chỉ được trình diễn trong nhà, mà đối với người dân bản địa, hình thức nghệ thuật trong truyền thống được tổ chức rất đa dạng như trong các dịp lễ hội ở sân đình, trên mặt nước, đôi khi là hát trên những không gian lao động sản xuất như trên cánhđồng, trên triền đê hoặc được trình diễn trong những nhà chứa – nơi mà liền anh, liền chị giao duyên, mời trầu. Và để thực hiện mục tiêu này, đơn vị tư vấn đã đề xuất mở rộng phạm vi thiết kế cảnh quan, và đề xuất này dẫn đến việc điều chỉnh Quy hoạch 1/500 của khu vực cục bộ xung quanh nhà hát. Ban đầu toàn bộ diện tích phía trước nhà hát được bố trí bãi đỗ xe theo quy hoạch; song Tư vấn nhận thấy đây lại là điểm nhìn đẹp nhất về phía nhà hát, vì vậy đã đề xuất chuyển thành hồ cảnh quan để tạo khoảng lùi cho công trình đồng thời tạo nên một không gian mặt nước rộng gấp bốn lần hồ nước bên cạnh nhằm kết hợp để tổ chức Quan họ trên thuyền vào các dịp lễ hội.
Giải Bạc Kiến Trúc Quốc Gia
